. నానాటికీ కుదేలవుతున్న పాకిస్థాన్ ఆర్థిక వ్యవస్థ
. భవిష్యత్తుపై నమ్మకం కోల్పోతున్న విద్యావంతులు
. రాజకీయ వ్యవస్థను సరిచేయాలన్న మాజీ సెనేటర్ ముస్తఫా
Pakistan: పాకిస్థాన్ తన చరిత్రలో ఎప్పుడూ లేని స్థాయిలో మేధో వలస (బ్రెయిన్ డ్రెయిన్) సమస్యను ఎదుర్కొంటోంది. దేశంలో దిగజారుతున్న ఆర్థిక పరిస్థితులు, ఎడతెరిపిలేని రాజకీయ గందరగోళం, రేపటి మీద నమ్మకం కోల్పోవడం వంటి కారణాలు చదువుకున్న యువతను విదేశాల బాట పట్టిస్తున్నాయి. ఒకప్పుడు దేశ నిర్మాణానికి వెన్నెముకగా నిలవాల్సిన డాక్టర్లు, ఇంజినీర్లు, అకౌంటెంట్లు ఇప్పుడు పెద్ద సంఖ్యలో దేశాన్ని విడిచి వెళ్తుండటం పాకిస్థాన్కు తీవ్ర హెచ్చరికగా మారింది. ఇటీవల వెలుగులోకి వచ్చిన ప్రభుత్వ నివేదిక ఈ పరిస్థితి ఎంత ప్రమాదకరంగా మారిందో స్పష్టంగా తెలియజేస్తోంది. గత 24 నెలల్లోనే సుమారు 5 వేల మంది డాక్టర్లు, 11 వేల మంది ఇంజినీర్లు, 13 వేల మంది అకౌంటెంట్లు పాకిస్థాన్ను వీడి ఇతర దేశాలకు వలస వెళ్లినట్లు గణాంకాలు చెబుతున్నాయి. ఇది కేవలం సంఖ్యల పరమైన నష్టం కాదు. దేశ భవిష్యత్తును నడిపించాల్సిన మేధస్సు బయటకు వెళ్లిపోవడమే అసలైన ప్రమాదం. ముఖ్యంగా ఆరోగ్య, ఇంజినీరింగ్, ఫైనాన్స్ వంటి కీలక రంగాలు ఈ వలసతో తీవ్రంగా దెబ్బతింటున్నాయి.
ఈ పరిస్థితిపై పాకిస్థాన్లో ప్రజల అసంతృప్తి పెరుగుతోంది. ముఖ్యంగా ఆర్మీ చీఫ్ ఆసిమ్ మునీర్ వ్యాఖ్యలు పెద్ద దుమారం రేపాయి. ఆయన ఈ మేధో వలసను “బ్రెయిన్ డ్రెయిన్ కాదు, బ్రెయిన్ గైన్” అంటూ సమర్థించేందుకు ప్రయత్నించగా, వాస్తవ పరిస్థితులు ఆయన మాటలకు పూర్తిగా విరుద్ధంగా ఉన్నాయని విమర్శలు వెల్లువెత్తాయి. దేశంలో అవకాశాలు లేక చదువుకున్న యువత వెళ్లిపోతుంటే, దాన్ని లాభంగా చిత్రీకరించడం ప్రజలను మరింత ఆగ్రహానికి గురిచేసింది. ఈ అంశాన్ని మాజీ సెనేటర్ ముస్తఫా నవాజ్ ఖోఖర్ బహిరంగంగా లేవనెత్తారు. రాజకీయ వ్యవస్థలో మార్పులు లేకుండా ఆర్థిక వ్యవస్థ నిలబడదని ఆయన హెచ్చరించారు. ప్రపంచంలోనే నాలుగో అతిపెద్ద ఫ్రీలాన్సింగ్ హబ్గా గుర్తింపు పొందిన పాకిస్థాన్, తరచూ జరిగే ఇంటర్నెట్ షట్డౌన్ల వల్ల 1.62 బిలియన్ డాలర్ల నష్టాన్ని చవిచూసిందని తెలిపారు. దీని కారణంగా దాదాపు 23.7 లక్షల ఫ్రీలాన్సింగ్ ఉద్యోగాలు ప్రమాదంలో పడ్డాయని ఆయన పేర్కొన్నారు. పాకిస్థాన్ బ్యూరో ఆఫ్ ఇమిగ్రేషన్ అండ్ ఓవర్సీస్ ఎంప్లాయ్మెంట్ విడుదల చేసిన తాజా డేటా మరింత ఆందోళన కలిగిస్తోంది. 2024లో 7,27,381 మంది విదేశీ ఉద్యోగాల కోసం నమోదు చేసుకోగా, ఈ ఏడాది నవంబర్ నాటికే 6,87,246 మంది ఇప్పటికే రిజిస్ట్రేషన్ చేసుకున్నారు.
గతంలో గల్ఫ్ దేశాలకు కూలీ పనుల కోసం వెళ్లేవారు ఎక్కువగా ఉండగా, ఇప్పుడు డిగ్రీలు, వృత్తి నైపుణ్యాలు కలిగిన వైట్ కాలర్ ఉద్యోగులు కూడా పెద్ద సంఖ్యలో దేశం విడిచిపెడుతున్నారు. అత్యంత ప్రమాదకరంగా మారింది ఆరోగ్య రంగ పరిస్థితి. డాక్టర్లతో పాటు నర్సుల వలస కూడా ఆందోళనకర స్థాయికి చేరింది. 2011 నుంచి 2024 మధ్య కాలంలో నర్సుల వలస 2,144 శాతం పెరిగినట్లు నివేదికలు చెబుతున్నాయి. ఈ ధోరణి కొనసాగితే పాకిస్థాన్ ఆరోగ్య వ్యవస్థ తీవ్ర సంక్షోభంలో పడే ప్రమాదం ఉంది. చదువుకున్న వర్గం దేశం విడిచిపెడుతుండటంతో షెహబాజ్ షరీఫ్ ప్రభుత్వం అప్రమత్తమైంది. విమానాశ్రయాల్లో నియంత్రణలను కఠినతరం చేస్తూ, 2025లో ఇప్పటివరకు 66,154 మంది ప్రయాణికులను వివిధ కారణాలతో విమానాశ్రయాల్లోనే నిలిపివేసినట్లు సమాచారం. మొత్తానికి పాకిస్థాన్ ఎదుర్కొంటున్న మేధో వలస సమస్య తాత్కాలికం కాదు. ఇది దేశ ఆర్థిక వ్యవస్థ, ఆరోగ్య సేవలు, సాంకేతిక అభివృద్ధిపై దీర్ఘకాల ప్రభావం చూపించే ప్రమాదం ఉంది. రాజకీయ స్థిరత్వం, ఆర్థిక సంస్కరణలు, యువతకు అవకాశాలు కల్పించకపోతే, దేశం తన అత్యంత విలువైన సంపద అయిన మానవ వనరులను కోల్పోయే పరిస్థితి తప్పదని నిపుణులు హెచ్చరిస్తున్నారు.