Parliament : రాష్ట్రపతి ద్రౌపది ముర్ము ఇటీవల రాజ్యసభకు నలుగురు కొత్త సభ్యులను నామినేట్ చేశారు. వారిలో ప్రముఖ న్యాయవాది ఉజ్వల్ దేవరావు నికమ్, మాజీ విదేశాంగ కార్యదర్శి హర్ష వర్ధన్ శృంగ్లా, సంఘ సంస్కర్త, విద్యావేత్త సి. సదానందన్ మాస్టర్, విద్యావేత్త డాక్టర్ మీనాక్షి జైన్ ఉన్నారు. వీరి పదవీకాలం ఆరు సంవత్సరాలు. ఈ నామినేషన్ల నేపథ్యంలో, రాజ్యసభ, లోక్‌సభ ఎంపీల మధ్య తేడాలు, వారి ఎన్నికల ప్రక్రియ, అధికారాలు, దేశ అభివృద్ధిలో ఈ రెండు సభల ప్రాముఖ్యత, అలాగే వీరికి ఏటా ప్రాంత అభివృద్ధి కోసం ఎంత నిధులు లభిస్తాయో తెలుసుకుందాం.
భారత పార్లమెంటు.. లోక్‌సభ, రాజ్యసభల మధ్య తేడాలు, ప్రాముఖ్యత
భారత పార్లమెంటు రెండు సభలతో కూడి ఉంటుంది.. రాజ్యసభ (ఎగువ సభ) , లోక్‌సభ (దిగువ సభ). ఈ రెండు సభలు భారత ప్రజాస్వామ్యానికి వెన్నెముక వంటివి, వీటి నిర్మాణం, విధులు, అధికారాలు , బాధ్యతలు విభిన్నంగా ఉంటాయి.
రాజ్యసభ, లోక్‌సభ ఎంపీల మధ్య తేడా ఏమిటి.?
రాజ్యసభ, లోక్‌సభ రెండూ పార్లమెంటులో భాగమే అయినప్పటికీ, వాటి పాత్ర, ఎంపిక ప్రక్రియ, పదవీకాలం , అధికారాలలో కొన్ని కీలక వ్యత్యాసాలు ఉన్నాయి. లోక్‌సభను ప్రజల సభ అని అంటారు, ఎందుకంటే దీని సభ్యులు నేరుగా ప్రజలచే ఎన్నుకోబడతారు. రాజ్యసభను రాష్ట్రాల సభ అని అంటారు, ఎందుకంటే దీని సభ్యులు రాష్ట్రాల శాసనసభలచే ఎన్నుకోబడతారు , ఇది రాష్ట్రాల ప్రయోజనాలకు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది.
రాజ్యసభలో, కళలు, సాహిత్యం, విజ్ఞాన శాస్త్రం , సమాజ సేవ వంటి రంగాలలో విశేష కృషి చేసిన వారిని సభ్యులుగా నామినేట్ చేసే అధికారం రాష్ట్రపతికి ఉంటుంది. లోక్‌సభను పార్లమెంటులో దిగువ సభగా, ‘హౌస్ ఆఫ్ ది పీపుల్’ అని కూడా పిలుస్తారు. రాజ్యసభను పార్లమెంటులో ఎగువ సభగా, ‘కౌన్సిల్ ఆఫ్ స్టేట్స్’ అని పిలుస్తారు.
రెండు సభలలో సభ్యుల సంఖ్య
లోక్‌సభలో గరిష్టంగా 552 మంది సభ్యులు ఉండవచ్చు. ఇందులో 530 మంది సభ్యులు రాష్ట్రాల నుండి, 20 మంది కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాల నుండి ఎన్నుకోబడతారు. గతంలో రాష్ట్రపతి ద్వారా ఇద్దరు ఆంగ్లో-ఇండియన్ సభ్యులను నామినేట్ చేసే నిబంధన ఉండేది, కానీ ఇప్పుడు ఆ నిబంధన రద్దు చేయబడింది. ప్రస్తుతం లోక్‌సభలో 543 మంది ఎన్నికైన సభ్యులు ఉన్నారు.
రాజ్యసభలో గరిష్టంగా 250 మంది సభ్యులు ఉండవచ్చు. ఇందులో 238 మంది సభ్యులు రాష్ట్రాలు , కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాల నుండి ఎన్నుకోబడతారు, , 12 మంది సభ్యులను రాష్ట్రపతి కళ, సాహిత్యం, విజ్ఞాన శాస్త్రం , సమాజ సేవ రంగాలలో వారి విశేష సేవలకు గుర్తింపుగా నామినేట్ చేస్తారు. ప్రస్తుతం రాజ్యసభలో 245 మంది సభ్యులు ఉన్నారు.
లోక్‌సభ, రాజ్యసభ సభ్యుల ఎంపిక ప్రక్రియ
లోక్‌సభ సభ్యులు నేరుగా ప్రజలచే ఎన్నుకోబడతారు. భారతదేశాన్ని అనేక పార్లమెంటరీ నియోజకవర్గాలుగా విభజిస్తారు, ప్రతి నియోజకవర్గం నుండి ఒక సభ్యుడు ఎన్నుకోబడతాడు. ఎన్నికలు ‘ఫస్ట్ పాస్ట్ ది పోస్ట్’ పద్ధతిలో జరుగుతాయి, అంటే ఏ అభ్యర్థికి ఎక్కువ ఓట్లు వస్తాయో ఆయనే విజేత అవుతారు.
రాజ్యసభ సభ్యులు రాష్ట్రాల శాసనసభలచే ఎన్నుకోబడతారు. ఈ ఎన్నికలు అనుపాత ప్రాతినిధ్య పద్ధతి , ఏక బదిలీ ఓటు ఆధారంగా జరుగుతాయి. రాష్ట్రపతిచే నామినేట్ చేయబడిన సభ్యులు ఎన్నికలు లేకుండా నేరుగా నియమించబడతారు.
పదవీకాలం ఎంత ఉంటుంది?
లోక్‌సభ పదవీకాలం సాధారణంగా ఐదు సంవత్సరాలు. అవసరమైతే, రాష్ట్రపతి అత్యవసర పరిస్థితుల్లో దీనిని పొడిగించవచ్చు, కానీ సాధారణంగా ఐదు సంవత్సరాల తర్వాత లోక్‌సభ రద్దు చేయబడుతుంది , కొత్త ఎన్నికలు జరుగుతాయి.
రాజ్యసభ ఒక శాశ్వత సభ, దీనిని ఎప్పుడూ రద్దు చేయరు. దీనిలోని మూడింట ఒక వంతు సభ్యులు ప్రతి రెండు సంవత్సరాలకు ఒకసారి పదవీ విరమణ చేస్తారు , వారి స్థానంలో కొత్త సభ్యులు ఎన్నుకోబడతారు. ప్రతి సభ్యుని పదవీకాలం ఆరు సంవత్సరాలు ఉంటుంది.
సభాధ్యక్షులు
లోక్‌సభకు స్పీకర్ (అధ్యక్షుడు) ఉంటారు. స్పీకర్ ఎన్నిక సభ సభ్యులచే జరుగుతుంది.
రాజ్యసభకు ఛైర్మన్ (సభాపతి) ఉంటారు. ఛైర్మన్ ఎన్నిక జరగదు. దేశ ఉపరాష్ట్రపతి సభాపతిగా రాజ్యసభను నడిపిస్తారు. ఆయనకు సహాయంగా ఉపసభాపతిని సీనియర్ సభ్యుల నుండి ఎంపిక చేస్తారు.
అధికారాలు, కార్యాచరణ పరిమితి
లోక్‌సభకు ఆర్థిక వ్యవహారాలలో ఎక్కువ అధికారాలు ఉన్నాయి. బడ్జెట్, ద్రవ్య బిల్లులు (Money Bill) మొదలైనవి కేవలం లోక్‌సభలోనే ప్రవేశపెట్టబడతాయి. ప్రధానమంత్రి , మంత్రి మండలి లోక్‌సభకు బాధ్యత వహిస్తారు కాబట్టి, ప్రభుత్వాన్ని రద్దు చేసే లేదా నిలబెట్టే అధికారం లోక్‌సభకు ఉంది. అవిశ్వాస తీర్మానం కూడా కేవలం లోక్‌సభలోనే ప్రవేశపెట్టబడుతుంది.
రాజ్యసభకు కొన్ని ప్రత్యేక అధికారాలు ఉన్నాయి. ఉదాహరణకు, రాజ్యాంగంలోని అధికరణ 249 ప్రకారం, ఏదైనా రాష్ట్ర అంశంపై పార్లమెంటు చట్టం చేయాలని రాజ్యసభ మూడింట రెండు వంతుల మెజారిటీతో తీర్మానం చేస్తే, ఆ అంశంపై చట్టం చేసే అధికారం పార్లమెంటుకు లభిస్తుంది.
సాధారణ బిల్లుల విషయంలో రెండు సభలకు సమాన పాత్ర ఉంటుంది, కానీ ద్రవ్య బిల్లుల విషయంలో లోక్‌సభకు ఆధిపత్యం ఉంటుంది. రెండు సభల మధ్య అభిప్రాయ భేదాలు వస్తే, ఉమ్మడి సమావేశం ఏర్పాటు చేయవచ్చు, ఇందులో లోక్‌సభ మెజారిటీ నిర్ణయాత్మకంగా ఉంటుంది.
అభివృద్ధి కోసం ఏటా ఎంత నిధులు లభిస్తాయి?
భారత ప్రభుత్వం పార్లమెంటు సభ్యులకు వారి నియోజకవర్గాల అభివృద్ధి కోసం ‘సాంసద్ స్థానిక ప్రాంత అభివృద్ధి పథకం’ (MPLADS) కింద నిధులు అందిస్తుంది. దీని కింద రాజ్యసభ , లోక్‌సభలోని ప్రతి సభ్యునికి ప్రతి సంవత్సరం ఐదు కోట్ల రూపాయలు లభిస్తాయి. ఈ మొత్తాన్ని ఎంపీలు తమ ప్రాంతంలో రోడ్లు, పాఠశాలలు, ఆసుపత్రులు, కమ్యూనిటీ భవనాలు వంటి నిర్మాణ , అభివృద్ధి పనుల కోసం ఉపయోగించవచ్చు. ఈ నిధులు నేరుగా జిల్లా పరిపాలన విభాగానికి ఇవ్వబడతాయి, , ఎంపీలు ఏ పనికి డబ్బు ఖర్చు చేయాలో మాత్రమే సిఫార్సు చేయగలరు.
రాజ్యసభ ఎంపీలు తమ రాష్ట్రంలోని ఏ జిల్లాలోనైనా ఈ నిధులను ఖర్చు చేయవచ్చు. లోక్‌సభ ఎంపీలు కేవలం తమ నియోజకవర్గంలో మాత్రమే ఖర్చు చేయగలరు. ఇదే విధంగా, రాష్ట్రపతిచే నామినేట్ చేయబడిన ఎంపీలు తమ కోటా నిధులను దేశంలోని ఏ ప్రాంతంలోనైనా అభివృద్ధి కోసం కేటాయించవచ్చు.
రాజ్యసభ , లోక్‌సభ రెండూ భారత ప్రజాస్వామ్యానికి ముఖ్యమైన స్తంభాలు. లోక్‌సభ ప్రజల ప్రత్యక్ష స్వరం అయితే, రాజ్యసభ రాష్ట్రాల ప్రయోజనాలను కాపాడుతుంది. రెండు సభల నిర్మాణం, పదవీకాలం, ఎంపిక ప్రక్రియ , అధికారాలలో తేడాలు ఉన్నప్పటికీ, వాటి ఉద్దేశ్యం దేశ చట్టాల నిర్మాణం, విధాన నిర్ణయం , ప్రజాస్వామ్య వ్యవస్థను బలోపేతం చేయడమే. ఎంపీలకు లభించే అభివృద్ధి నిధులు వారి ప్రాంతాల అభివృద్ధిలో కీలక పాత్ర పోషిస్తాయి. ఈ రెండు సభల సమతుల్య పాత్ర , పారదర్శకతే భారత ప్రజాస్వామ్య బలానికి ఆధారం.